Семинарлық өндіріс философиясымен қатар, Just-In-Time концепциясы Toyota өндірістік жүйесінің құрамына енді. Жапон компаниялары осы тәсілді алғаш жасаушылар болды, ал көп ұзамай, батыс компаниялары оны қабылдауға кірісті.
Hewlett-Packard
Легендарлы Hewlett-Packard «Just-In-Time» концепциясын жүзеге асыруда американдық пионерлердің бірі болды. JIT-ті өз төрт еншілес кәсіпорнында (Greeley, Fort Collins, Computer Systems, Vancouver) пайдалану еңбек өнімділігін арттырды (Greeley-де 100%-ға) және жөнелтілген өнім көлемін (Vancouver-де 20%-ға) көбейтті, сондай-ақ өндіріс циклын уақытын қысқарды (Fort Collins-де 50%-ға).
JIT тарихы
Toyota «Just-In-Time» концепциясын 1970 жылдарда бизнес модельдерінің бір бөлігі ретінде алғашқы болып қолданды. Әдістемені жетілдіруге 15 жылдан астам уақыт қажет болды, ол компанияның басқармасына маңызды бөлік болып айналды, жіңішке тапсырмамен қатар.
Just-In-Time концепциясын қолданудың алғышарттары соғыс кезеңінен бастап тамыр тарта бастады. Бұл жаңа өндірістік философияның дамуына әсер еткен үш фактор болды:
- Қаржылық дағдарыс және қолма-қол ақша ағынының болмауы: Ірі көлемдегі қор өндірісін қаржыландыруды мүмкінсіз етті (АҚШ-тағы әдеттегі әдіс ретінде).
- Жапонияда орын жетіспеушілігі: Үлкен фабрикалар мен қоймалар салу үшін жеткілікті орын жоқ еді.
- Жұмыссыздықтың жоғары болуы: Сонымен қатар, жапон жұмысшыларының жалақысы америкалық әріптестерінің жалақысынан айтарлықтай төмен болды, ал әйел еңбегі ерлер еңбегінен 40% арзан бағаланды.
Toyota өз механизмдерін бірнеше онжылдықта жетілдірген сияқты. Дегенмен, Just-In-Time тиімді жұмыс істеу үшін бірнеше шарттардың орындалуы қажет:
- Тұрақты өндіріс
- Жоғары білікті мамандар
- Зауыттарда бұзылулардың болмауы
- Сенімді жеткізушілер
- Автокөліктердің соңғы құрамын жинауға жауапты машиналарды жылдам орнату және қайта конфигурациялау
Бір шарттың бұзылуы 1997 жылдың ақпанында әдістеменің толық дағдарысына әкеліп соқты. Баяу өндіріс зауытында болған өрт Toyota көліктері үшін P‑клапандардың шығару мүмкіндігін айтарлықтай төмендетті.
Компания осы бөлшектердің жалғыз жеткізушісі болатын, және бірнеше апталық зауыт жабылуы Toyota-ның жабдықтау желісін бұзуы мүмкін еді. Себебі Toyota тек тапсырыс алғанда бөлшектерді тапсыруды жіберетін, P‑клапандарының қоры бір күнде таусылды. Өндірістік желілер екі күн бойы тоқтап тұрды, жеткізуші қажетті бөлшектерді қайтадан жинай алатынға дейін.
Toyota-ның басқа жеткізушілері де жұмысын тоқтатуға мәжбүр болды, себебі автозауыттың басқа бөлшектерге сұранысы болмады. Бір зауыттағы өрт компанияға 15 миллиард доллардан астам жоғалтуды және екі күндік тұрағына байланысты 70,000 көлікті жоғалтуға алып келді.
Батыста, JIT-ті қолдану 1977 жылы екі мақаланың арқасында алғаш рет белгілі болды:
- A. Ashburn-ның “Танымал ‘Ohno жүйесі’ Toyota” (жіңішке өндірістің атасы деп саналатын бизнесмен Тайичи Охноның есімімен аталған)
- Y. Sugimori-нің “Toyota өндіріс жүйесі мен Канбан: Just-In-Time мен Адамға Құрмет Жүйелерінің материализациясы.”
1980 жылдардан бастап, Just-In-Time негіздері АҚШ-та және басқа дамыған елдерде қолданыла бастады. Fujio Cho-ның (кейін Toyota Motor Corp. Президенті) 1980 жылы Детройттағы Ford халықаралық штаб-пәтерінде жасаған презентациясы концепцияның өндіріс саласына теориялық интеграциясына үлкен үлес қосты. Онда ол Toyota өндіріс жүйесінің ерекшеліктерін бөлшектеп көрсетіп, JIT-тің артықшылықтарын және Toyota өндіріс жүйесінің пайдасын атап өтті.
Ол уақытта «Just-In-Time» әдістемесінің сәтті қолданылу мысалы ретінде Omark Systems (қазіргі Blount International, Inc) келтіріледі. Олар ZIPS (нөлдік инвентаризация өндіріс жүйесі) деп аталатын әдістеменің модификациясын құрды, нәтижесінде өнімділік 35%-ға артты.
Ричард Шонбергер өзінің “Әлемдік Сыныптағы Өндіріс Кейсбеті: JIT және TQC енгізу” кітапта әдістеменің тиімділігін дәлелдеу үшін компания қызметкерінің сауалнама үзіндісін қолданады:
“Еңбек қорғау шаралары әлдеқайда жақсара түсті. Бұрын біз тәулік бойы, аптасына 7 күн жұмыс істеп, ұзақ үзіліс алатынбыз. Жиі, қажетсіз бөлшектермен жұмыс істейтінбіз. Енді біз қажет бөлшектермен жұмыс істеуге көбірек көңіл бөлеміз”.
Just-In-Time-ты зерттеу және пайдалану үшін Дэниел Джонес пен Дэниел Роостың “Дүниені Өзгерткен Машина” кітабы үлкен серпін берді.
Just-In-Time дегеніміз не және сіздің компанияңызға неге қажет?
“Just-In-Time” немесе JIT — тек тұтынушыларына қажетті заттар қажетті уақытта және қажетті көлемде өндірілетін өндірістік жүйе.
Бұл тәсіл жаппай өндіруге мүлдем қарама-қарсы. Екі негізгі айырмашылық:
- Жаппай өндіріс: Заттар үлкен партияларда өндіріледі, сақталады және тапсырыс түскен кезде тұтынушыларға жеткізіледі.
JIT: Өндіріс тапсырыстар келген кезде жүзеге асырылады. - Жаппай өндіріс: Бір түрі мен сипаттамасындағы өнімді үлкен партияларда өндіруге бағытталған.
JIT: Әртүрлі өнімдердің кішкентай партияларына көңіл бөлінеді.
Dell
Just-In-Time-ды жүзеге асырудың айқын мысалы болып Dell табылады. Майкл Делл тікелей сауда жолын таңдады, онда ПК жиналуы тек тапсырыс берілген кезде басталады. Бұл шешім компанияға Pentium 4 процессорларын HP-дан үш ай бұрын орнатуды бастауға мүмкіндік берді, өйткені алдыңғы буын CPU-лардың үлкен көлемде сатылмағаны болмаса!
Шығындар өндіріс процесінің элементі болып табылып, шығындарды көбейтіп, ешқандай құн қосбайды.
DRIFT концепциясы Just-In-Time идеяларының жалғасы ретінде
DRIFT «Бірінші рет дұрыс жаса» дегенді білдіреді. Бұл концепция 1980 жылдарда JIT-тан кейін пайда болды. Ол өткізу бөлімінің өнімді өндірістен тек бір рет, бірақ ең кішкентай қателіктерсіз алуын қамтамасыз ету үшін процестер мен жүйелерді орнатуды қамтиды.
DRIFT өндіріс шығындарын артық қорды қайта бөлудің немесе тұтынушы қайтарымдарын басқарудың қажетсіздігін жою арқылы азайтады.
Концепцияның мәні қарапайым: Өндірілген нәрселердің қателік ықтималдығы нөл.
Бұл өндіруші конвейерден шыққан барлық нәрсе бірінші рет дұрыс жасалатынын білдіреді. Жұмыс қайта өңдеу мен түзетулердің тәуекелдері жойылады, сонымен қатар бренд беделінің жоғалуы жойылады.
DRIFT әдістемесін жүзеге асыру үшін жүйелерді, процестерді және басқару механизмдерін біртұтас мақсатта біріктіру қажет, осылайша бірінші соңғы ынталандыруда қателіктердің ықтималдығын нөлге дейін азайту. Тексерім тізімдері осыған өте пайдалы болуы мүмкін.
Өкінішке орай, ТМД елдерінде DRIFT туралы зерттеулер жоқ. Сонымен қатар, бұл АҚШ әскерінде де қолданылады: Штаб Капитаны Калеб Китрел өзінің бөліміне үш DRIFT стратегиясын жүзеге асыруда:
- Қателіктер жасау факторының жоғары құнын түсіну.
- Көшбасшылар қателіктер жасау ықтималдығы аз жерде жауынгерлерді тексереді.
- Кемшіліктерді жою бойынша белсенді түрде жұмыс істеп, команданың шешімдерін жүзеге асыруына көмектесу.
JIT-тің артықшылықтары мен кемшіліктері
Артықшылықтары:
- Бәсекелестікті сақтау: Тұтынушылар қажеттіліктерін жақсырақ қанағаттандыру, сонымен қатар шығындарды азайту (сақталған дайын өнімдерді сақтау кезінде).
- Сұраныс өзгерістеріне икемді жауап: Өндіріс жылдам қайта конфигурацияланған. Өнім жинақталуы жоқ, қоймада ескірмеуі үшін кешігу болмайды.
- Өндіріс циклының қысқаруы: Өндіріс жылдамдығынан басқа, ол өндірістегі инвестициялардың тез қайтарымын қамтамасыз етеді.
- Ресурстардың босатылуы: Басқа өнімдерді өндіруге немесе бюджет пен уақыт жетпеген тапсырмаларды орындауға бағытталуы мүмкін.
Кемшіліктер:
- Жеткізушілерге жоғары тәуелділік: Өндірістік нысандарыңызға географиялық жақын немесе қажетті материалдарды тез жеткізе алатын жеткізушілерді табу өте маңызды.
- Материалдық шығындардың мүмкін артуы: Бөлшектердің шағын партияларын тапсырыс беру олардың құнын арттырады.
- Еңбекке осалдық: Сұраныс пен ұсыныс жағдайына жедел реакция жасауға тырысу жұмыс уақытын және келісімдер (шарттар, уақытша/жоба жұмыстары) тарату механизміне алып келеді.
- Кейде заттарды сақтау арзанырақ: Бұл әсіресе шағын кәсіпорындарға немесе қамтамасыз етушілер басқа аймақта/елде болғанда зу.
- Тасымалдау шығындарының артуы: Тауарларды қажеттілігі бойынша жеткізеді, қоймада сақталып, шығарылмайды.
- Жобаларды басқаруға жоғары талаптар: Орнатылған жұмыс ағыны болмаса, жұмысшы үзілісі мүмкін. Жеке міндет менеджері міндетті!
- Экономикалық нашарлауға жоғары осалдық: Мысалы, отын бағасының көтерілуі логистика шығындарына елеулі әсер етеді, сондықтан өндіріс табыстылығы төмендейді.
JIT туралы пайдалы әдебиеттің ТОП‑5 тізімі
Негізінен, Just-In-Time концепциясы канбан немесе жіңішке өндіріс элементі деп есептеледі.Біз бұл жүйеге назар аударуға арналған кітаптардың ТОП‑5 тізімін ұсынамыз:
- “Дүниені Өзгерткен Машина: Жіңішке өндірістің тарихы — Глобалдық көліктер соғыстарындағы Тойота құпия қаруы, әлемдік индустрияны революция жасайтын” Джеймс Уомакадан: Жіңішке өндірісті және Just-In-Time-ды зерттеуді айтарлықтай көтерген бестселлер. Алғаш 1991 жылы шыққан, соңғы басылымы 2007 жылы.
- “Операторларға Just-in-Time”: “JIT Дәмсіздер үшін” деген түрі. Just-In-Time жүйесінің барлық элементтері құрылымдалған ақпарат және терминологияны түсіндіретін көптеген ескертпелермен баяндалған.
- “Канбан және Just-in-Time Тойота: Басқару өндірісте басталады” Тайичи Охнодан: Тойота мамандары дайындағандықтан, бұл дереккөзге сенуге болады. Кітап 1970 жылдардағы Toyota өндіріс жүйесінің семинарларында дайындалған оқу материалдарынан тұрады.
- “Бірінші рет дұрыс жаса: Ең есте қаларлық қателеріңізден, кемшіліктеріңізден және қатерлеріңізден үйрену жөніндегі қысқа нұсқаулық” Джерард И. Ниренбергтен: Жұмыстағы және өмірдегі қателіктер санын анықтау және азайту жөніндегі нұсқаулық.
- “Just-in-Time: Жүзеге асыру: Тұрақты жақсартуды іске қосу” Уильям А. Сандрас: Бұл кітап Just-In-Time-ды өндірісте іске асыруға арналған, жеткізуші мен тұтынушы арасындағы өзара әрекеттестікті, жұмыс істейтін Канбан жүйесін дамыту және JIT-ті өндірістегі басқа құралдармен біріктіруді қамтиды.
Қорытынды
Just-In-Time концепциясы үш тұтынушы тілегін қамтамасыз етеді:жоғары өнім сапасы, ақылға қонымды бағасы және жылдам тапсырыс жеткізу.Just-In-Time жүйесін қолдану өндіріс процессіндегі жоғалтуларды жоюдың қуатты құралы болып табылады.
Ол компанияның бәсекелестігінің артуына көмектеседі, көптеген өнімдерді төмен бағамен, жақсы сапамен және қысқа өндіріс циклдарымен өндіруге мүмкіндік береді.